Door Ingrid Stoop – Ontwikkelaar MatriXmethode

Casus Jeugdzorg: een voorbeeld van een effectieve gesprekstechniek voor jeugdzorgwerkers

Al jaren is er veel aan de hand in de jeugdzorg. Iedere casus heeft een eigen verhaal. Vaak wordt er gestuurd op het gedrag dat het kind vertoont. Terwijl het probleem juist de oorzaak van dat gedrag is. Dat kan bijvoorbeeld een angst, trauma of pestverleden zijn. De buitenkant laat alleen zien dat er aan de binnenkant is niet fijn is.

Jeugdzorgwerkers hebben vaak te maken met ander soort casussen. Jongeren zijn namelijk uniek en hebben een eigen beleving bij een mentale hulpvraag. Er is een interventie die snel werkt en effectief is, terwijl de probleeminhoud privé kan blijven. Dat is veilig voor de cliënt en voor de jeugdzorgprofessional. Hoe het werkt, ontdek je in dit artikel.

“Je kan heel dichtbij iemand komen, zonder belast te worden. In de jeugdzorg worden veel professionals overspoeld door do’s en don’ts” – Jeltje Rijks, gedragswetenschapper en jeugdzorgprofessional 

Voordat je verder leest, is er eerst een korte animatie. Deze maakt duidelijk waarom veel jongeren in de jeugdzorg terechtkomen en daar vaak hulp wordt aangeboden die effectiever kan:

Wat doet jeugdzorg?

Jeugdzorg is een belangrijk onderdeel in de huidige maatschappij. Het helpt jongeren weer op de rit te krijgen en een plek in de samenleving te geven. Veel kinderen en jongeren vallen uit op school, voelen zich niet begrepen, vertonen verkeerd gedrag en benutten niet hun kwaliteiten.

Het gedrag is alleen wat men ziet aan de buitenkant. Maar wat zich precies in het hoofd afspeelt van de jongere, is geheim. Daar kan, mag, wil of durft iemand soms niet over te praten. Toch probeert jeugdzorgwerker dit, wat vaak averechts werkt. Dat resultaat in fout gedrag.

Jeugdzorgwerkers zien vaak de gevolgen van een mentale hulpvraag aan de buitenkant (het gedrag). Terwijl de oorzaak van het gedrag ontstaat in de binnenkant (eigen denkprocessen). 

Als je jeugdzorgwerker wilt worden, wil je de jongeren begeleiden naar een krachtige toekomst. Met je diploma in de hand, ga je solliciteren voor een baan in de jeugdzorg. Er is een tekort aan jeugdzorgwerkers, dus werk genoeg. Toch kan het beroep zwaar vallen, want je moet veel beslissingen maken in korte tijd. En ook moet je de juiste beslissingen nemen die bij iemand past. Dat valt niet mee.

Om je op weg te helpen, beschrijf ik enkele casussen die laten zien wat er kan gebeuren en hoe je de juiste hulp kan bieden. De interventie die daarbij gebruikt wordt, is de MatriXmethode. De ervaringen van jeugdigen en jeugdzorgwerkers laten zien dat ze veel baat hebben bij deze gesprekstechniek. In korte gesprekken kan het namelijk veel positief resultaat bieden:

Ontdek hoe je met simpele vragen effectieve gesprekken krijgt​

• Hoe je direct tot de kern komt van de hulpvraag, zonder te verdwalen in probleemverhalen
• Hoe je blijvend positief resultaat krijgt en de persoon de regie behoudt
• Waarom de interventie veilig inzetbaar is bij mentale hulpvragen

Ontdek hoe je met simpele vragen effectieve gesprekken krijgt

• Hoe je direct tot de kern komt van de hulpvraag, zonder te verdwalen in probleemverhalen
• Hoe je blijvend positief resultaat krijgt en de persoon de regie behoudt
• Waarom de interventie veilig inzetbaar is bij mentale hulpvragen

Hoe eerder jongeren zelf weten hoe hun eigen hoofd werkt, hoe minder gedragsproblemen zullen ontstaan. Veel jongeren zijn de regie over hun eigen hoofd kwijt of weten niet hoe wel de regie te krijgen. Dat wordt niet geleerd op school, thuis en in de jeugdzorg. 

Vaak moet gepraat worden over het probleem, terwijl ze dat liever niet willen. Ze worden zorg-moe en vertellen het liefst niets meer. Dat maakt het lastig voor de jeugdzorgwerker.

Hoe eerder jongeren zelf weten hoe hun eigen hoofd werkt, hoe minder gedragsproblemen ontstaan.

In de video vertel ik kort wat jeugdzorg doet en hoe het beter kan (en moet):

Voorbeeld: casussen in de jeugdzorg

In geen enkele casus is de hulp van de jeugdzorgprofessionals hetzelfde. Iedere dag is anders. Dat komt doordat iedereen anders is, andere behoefte heeft en anders omgaat met een hulpvraag. Ook al wordt vaak geprobeerd om dezelfde soort hulp aan te bieden, een succesvolle interventie lukt niet altijd. 

Werken met jongeren en eigen denkprocessen is altijd maatwerk. Want jongeren én volwassenen passen niet in hokjes. In de volgende casussen begrijp je waarom.

“Krachtig, effectief, kort en helpend” – Mireille Molenaar is een bekende in de jeugdzorg.

Casus 1: agressie in de jeugdzorg

Agressie is het gedrag dat iemand vertoont, bijvoorbeeld wanneer hij of zij zich niet gehoord voelt. Wat de jeugdzorgprofessional ziet aan de buitenkant en opschrijft in het dossier, is vaak het gedrag. Hoe vaker iemand agressief gedrag vertoont, hoe meer er wordt opgeschreven. In de gesprekken wordt iedere casus besproken en gezocht naar verbetering. Helaas wordt te weinig aandacht besteed aan de onderliggende oorzaak van het opvliegende gedrag. Een kind kan al snel een ‘driftkikker’ worden genoemd..

Zoals de jongen van 15 die zich steeds terugtrekt op zijn kamer nadat jeugdzorg hem uit huis heeft geplaatst. Mensen mogen af en toe binnenkomen in zijn kamer, in zijn leven. Maar als het hem teveel wordt, sluit hij de deur als een oester zijn schelp. Wanneer er meer van hem wordt verlangd, kan hij in een agressieve bui komen. Met de deuren slaan en voorwerpen gooien is bijvoorbeeld een reactie. Dan is hij niet meer bereikbaar. Je mag het dus niet fout doen. 

Als je toch een ingang hebt gevonden en hij open staat voor bezoek, dan zegt hij: “Als je maar niet gaat vertellen wat ik allemaal moet doen, daar heb ik geen zin in.” Er staat een stoel. De spullen die daarop verzameld zijn, haalt hij eraf en gooit ze op de grond. En schopt ze in een hoek. “Zo voelt mijn hoofd ook” zei hij. “Vol, chaotisch en erg onrustig omdat ik in die rommel niets meer kan vinden”. 

Het eerste wat ik doe is een beetje rondkijken en mijn blik valt op een schilderijtje aan de muur. Ik geef hem daarvoor een compliment en vraag of hij weet wie dat gemaakt heeft. Zijn ogen stralen. “Ik natuurlijk” zei hij. “Lekker met verf aan de gang, daar werd ik altijd zo blij van. En de complimenten die ik kreeg vond ik fijn. Mijn ouders vonden het maar niks, al die troep in huis. Daar mocht ik niet schilderen, wel tekenen met potloden en soms met stiften. De muren van mijn kamer heb ik een keer helemaal geschilderd met alle materialen die ik in mijn kamer had en ze waren echt kwaad. Ik was juist trots. Al die vrolijke kleuren zagen er prachtig uit. Dat was de eerste keer dat ik weggelopen ben en de reden dat ik nu hier in de jeugdzorg zit. Hoe kom ik er van af? Ik wil gewoon naar huis en mijn vrienden weer zien”. 

Casus 2: dilemma in de jeugdzorg

Met zijn petje op kwam hij binnen in de ruimte waar drie mensen klaar zaten om hem te spreken. Twee hulpverleners en zijn ouders. Hij had al dagen niet of nauwelijks geslapen want hij zag enorm tegen dit gesprek op. 

Wat zouden ze nu weer van hem vinden? Wat had hij nu weer fout gedaan? Wat was er gebeurd waar hij ook nu weer op aangesproken kon worden? Hij zette zijn petje wat netter op zijn hoofd, trok zijn trui naar beneden en strikte zijn veters die hij het liefst altijd los liet. Zijn voeten hebben wat meer bewegingsruimte nodig, dat voelde hij. Net als hij in zijn hoofd vast zat met al zijn gedachtes die vastgeroest zaten en er komen dagelijks zovele bij. 

Zijn hoofd knapt bijna uit elkaar. Dat is wat niemand ziet, dat is waar hij in zijn hoofd mee bezig is. Hij wordt er onzeker van. Rusteloos. En eigenlijk radeloos. En nu waren het weer volwassen mensen die hem zouden gaan vertellen wat er niet goed ging de laatste tijd.

Hij kon zich voorstellen dat die trap tegen de deur, waardoor er nu een gat in zit, niet handig was. Maar wanneer ze nu eens zouden vragen wat daaraan vooraf ging… Dat gebeurt meestal niet. De werkelijke reden was dat het groepje jongens hem dwong om iets te doen en hem toetakelden toen hij het weigerde. 

Maar dat ging hij niemand vertellen, dat is geheim. En de reden voor die trap tegen de deur waarvoor hij straf kreeg en een geldboete. Met het petje op trad hij binnen en werd nauwkeurig bekeken door de vier paar ogen, van top tot teen. 

Het gesprek startte. Hij hield zijn mond nauwkeurig gesloten toen ze vroegen naar de reden van die trap. Toen ze hem vroegen over de karikaturen van zijn docenten, glommen zijn ogen. Ze maakten hem complimenten en de woorden van zijn vader koestert hij voor altijd in zijn hart:

“Ik houd van je, jongen. Dat zal ik altijd blijven doen. Jouw kwaliteiten en talenten zaten er al zo vroeg in. Ontwikkel je daarin en maak er je levenswerk van.” 

De hulpverleners stonden versteld van deze mooie conversatie tussen de jongen en zijn vader. Toen brak de vader. 

“Ik kon niet voor je zorgen omdat ik in mijn hoofd zoveel traumatische ervaringen had onthouden van mijn eigen jeugd. Daardoor zaten mijn handen te los, richting je moeder en jou als zoon. Je moeder hield het ook niet meer vol en had hulp nodig. Je weet dat zij het ook lastig heeft gehad. Met mij en ook al met haar vader die haar altijd negeerde. Wij willen het echt anders gaan doen en hebben jouw hulp daarbij nodig. Wat zouden wij kunnen doen om jou handiger op te voeden dan we tot dusver gedaan hebben? Wat doen en deden je pleegouders anders dan dat wij ooit gedaan hebben? Wat kunnen wij daarvan leren?

De hulpverleners keken elkaar aan. Waar gaat dit gesprek heen? Het kreeg een totaal andere wending als waar zij naartoe wilden. De jongen zette zijn petje af en zei met een zachte stem: 

“Gewoon jullie zelf zijn. En pa, ik wil mijn creatieve kwaliteiten verder ontwikkelen. Dat wil ik van jou leren.”

Ze omhelsden elkaar. In het dossier kwam te staan: het was een goed gesprek waarin ouders en de jongen elkaar weer vonden.

Jeltje Rijks, coach in de jeugdzorg, maakt ook vaak van deze soortgelijke ervaringen mee. In de volgende video vertelt ze wat de interventie haar en haar cliënten oplevert:

Casus 3: gezinsproblematiek

Een vader die verslaafd is aan drugs, een moeder die wil scheiden en het kind van tien dat de dupe is van de gezinsproblematiek. Het is triest, maar helaas gebeurt het. Het zit de groei van het kind in de weg dat op langere leeftijd kan zorgen voor meer problemen. Dat heeft diverse gevolgen: het kind wordt gepest op school, heeft geen vrienden in de klas en de leraren begrijpen haar gedrag niet.

Een jong kind dat een instabiele thuissituatie heeft, komt van het ene probleem in het andere probleem terecht. Uiteindelijk wordt afleiding of troost gezocht. Dat kan drugsgebruik zijn en erger nog, zelfmoord. Het zal niet de eerste keer zijn dat gezinsproblematiek de reden is dat een kind op het verkeerde pad terecht komt.

In de jeugdzorg wordt vooral gestuurd op het gedrag dat iemand vertoont en er moet gepraat worden over het probleem. Het kan zijn dat al zo vaak het verhaal is verteld, dat het kind zorg-moe is geworden. Het resultaat is dat er steeds minder wordt gezegd en er steeds meer (negatieve) gedachten in het hoofd ontstaan.

Wat is een oplossing? Het stellen van de juiste vragen die niet te maken hebben met het gedrag, maar juist met de beleving die iemand ervaart bij een specifieke hulpvraag. In de video’s later in dit artikel krijg je inzichten welke vragentechniek dat is en hoe deze werkt.

Casus 4: jeugdcriminaliteit

Een andere casus is als jongeren zich crimineel gedragen. Veel jeugdigen hebben vaak niet door wat de consequenties zijn en worden door andere kinderen meegetrokken. Uit onzekerheid of angst kunnen verkeerde beslissingen worden genomen en in de jeugdcriminaliteit terecht komen.

Een voorbeeld van een casus is diefstal van dure merkgeuren. Deze geven jongeren een bepaald gevoel van aanzien. Als iemand de gestolen parfum niet zelf wil dragen, kan het worden doorverkocht. Met dat geld kan weer dure merkkleding worden gekocht die laat zien dat je ‘stoer’ bent.

Tijdens een bezoek aan een parfumerie kan voor jeugdigen het verleidend zijn om parfum te stelen: er zijn vaak weinig medewerkers in de buurt, een flesje is snel in een tas of jas te stoppen en andere bezoekers leiden het moment van stelen af. Hoewel er meer voorbeelden zijn van jeugdcriminaliteit, is de oorzaak vaak aanzien en geld. De gevolgen/consequenties komen op de tweede plaats. Daardoor worden de gevolgen van de criminele activiteiten pas beseft als iemand in de gevangenis of jeugdzorg terecht komt. Dan is het gedrag niet meer zo stoer.

Mireille Molenaar is een jeugdzorgprofessional die verschillende casussen bespreekt per week. Haar interesse in de jeugd en het oplossen van vroegtijdige problematiek is waar ze nu een eigen bedrijf voor is gestart. Hoe en waarom ze deze coachingsinterventie toepast, deelt ze in de video:

Casus 5: Zorg (GGZ)

In deze casus vertelt Paula Bakker, POH-GGZ, over een dilemma die een vrouw van 65 jaar had. Ook al heeft ze niet in de jeugdzorg gezeten, wel kan het zijn dat veel jongeren zich niet gehoord voelen en daardoor verkeerd gedrag vertonen. Een probleem dat is ontstaan in de jeugd, kan tientallen jaren nog een rol spelen. 

Paula deelt de ervaring die een cliënt had en waar ook jongeren mee te maken kunnen krijgen:

“Ik had een cliënt die rond de 65 jaar was. Voor zichzelf opkomen vond ze moeilijk. Als mensen tegen haar schreeuwen, klapt zij snel dicht. Ze vertelde mij dat het volgens haar was begonnen op de basisschool. Het was warm in de klas en iedereen was druk. Kortom: teveel herrie.

De juffrouw was het zat, werd boos en begon te schreeuwen. Zij keek vooral naar de achterste tafeltjes. Daar zat ze en hoewel ze niet had meegedaan, trok ze het haar wel heel erg aan. Ze kon er namelijk niets aan doen. Ze werd steeds banger voor de juf. En besloot zo min mogelijk te zeggen op school. Dat werd haar tweede natuur. Nu, jaren later, hebben we die situatie van school aangepakt met de MatriXmethode. Dat hielp haar, want ze hoefde de situatie niet te herbeleven en de probleeminhoud bleef privé.

Tijdens de coaching voelde ze dat die nare herinnering van haar afgleed. Verderop in het contact hebben we nog aandacht besteed aan haar sociale vaardigheden.  Terugkijkend op de consulten gaf ze aan dat deze coaching voor haar het omslagpunt was geweest. Mooi om dit terug te horen.”

In deze casus zie je dat een probleem al op jonge leeftijd kan ontstaan. Als het dilemma niet in korte tijd wordt aangepakt, kunnen meer problemen ontstaan. Denk aan paniekaanvallen, een negatief zelfbeeld, ontwijkingsgedrag of agressie.

POH-GGZ Paula Bakker deelt zelf haar ervaringen na he toepassen van de interventietechniek:

Jeugdzorgwerkers hebben geleerd wat ze moesten leren tijdens hun studie. In hun maatschappelijk werk passen ze interventietechnieken toe die in de leerboeken staan. Er wordt gepeild tijdens casussen of de jeugdzorgprofessional adequaat en doelgericht kan omgaan met bepaalde situaties en soorten cliënten.

Wat jeugdzorg beter kan doen, is specifieke vragen stellen naar de beleving die de jongere ervaart. Een trauma kan bijvoorbeeld de reden zijn van het gedrag en zijn ontstaan toen het kind iets vervelends heeft meegemaakt. De situatie die daadwerkelijk is gebeurd, is niet te veranderen. Wel kan de zintuiglijke beleving worden aangepakt door het plaatje, geluid, gevoel, reuk, smaak of gedachte te veranderen door de persoon zelf.

Wat jeugdzorg nu doet en hoe het beter kan, leg ik uit in de video:

De MatriXmethode is een methodiek die in de jeugdzorg ingezet wordt en vaker ingezet zou moeten worden. Dat zou moeten gebeuren, omdat het een veilig toepasbare interventie is. Het is namelijk niet nodig dat jongeren hele verhalen hoeven te delen met de jeugdzorgprofessional.

Wel hebben beiden er baat bij als ze weten hoe de regie te krijgen over hun eigen denkprocessen. Met deze interventie is al binnen een gesprek een blijheid en opluchting mogelijk. Dat kan ervoor zorgen dat de huidige wachtlijsten worden verkort en de werkdruk verminderd wordt.

De kunst van het doorvragen

Door echt goed te kunnen MatriXen, heb je veel vlieguren nodig. Want net zoals met je rijbewijs: je leert pas echt rijden door het zelf te gaan doen in de praktijk. Dat werkt ook zo met deze methode als vraagtechniek. Door veel te oefenen en cliënten te helpen, snap je sneller hoe je de juiste vragen stelt.

Tijdens de training komen diverse facetten aan bod:

• Je cliënt ervaart direct overzicht en rust in het hoofd: informatie en kennis wordt denkbeeldig geclusterd en krijgt een eigen plek
• Je ontdekt hoe je de waardehiërarchie op een andere manier kunt inzetten waarmee je de werkelijke hulpvraag boven tafel krijgt
• De submodaliteiten ‘zien’, ‘horen’, ‘voelen’, ‘ruiken’ en ‘proeven’ worden als leidraad gebruikt om negatieve emoties in een handomdraai te ontladen, neutraliseren en vervangen
• Je ontdekt hoe je cliënt zelf de eigen interpretatie non-verbaal beïnvloedt van de zintuiglijke waarneming De gewenste situatie wordt visueel verankerd in een krachtig beeld, zonder dat je cliënt naar woorden hoeft te zoeken: een fijn geluid, intens gevoel heerlijke reuk en smaak, samen met de overtuiging die het versterkt
• Je weet met behulp van de MatriXmaterialen gerichte vragen te stellen over de denkbeeldige processen die worden ervaren bij mentale blokkades en belemmeringen

De blended-learning-training wordt door veel professionals in hun eigen tijd en tempo gevolgd. De deelnemers krijgen alle competenties om deze methodiek zelf toe te passen als hbo-professional. Het is direct toepasbaar in het eigen werk. 

Enkele cursisten delen zelf hun beweegredenen en bevindingen:

Interview

In een interview met een jeugdprofessional wordt duidelijk waarom ze de MatriXmethode als tool gebruikt. Deze zet ze in naast andere vraagtechnieken die ze beheerst. Ze ziet het gemak en snelle resultaten na het stellen van specifieke vragen. Ze kan daarmee meer mensen helpen in minder tijd, zonder zelf te worden belast met de probleeminhoud waar iemand mee zit. Dat maakt het veilig voor haar én haar cliënten.

Deze video is gemaakt na het stellen van specifieke interview-vragen, waardoor het nu een korte video is geworden:

Model om toe te passen bij jeugdproblematiek

Er zijn twee veelvoorkomende en essentiële modellen waar veelvuldig gebruik van wordt gemaakt tijdens coachingsgesprekken met jongeren. Het is belangrijk dat beide schema’s zorgvuldig worden gebruikt vóór, tijdens en eventueel na een gesprek. Hieronder worden beide voorbeelden uitgelegd.

MatriXwerkmodel

Bij zowel emotionele als cognitieve hulpvragen is het MatriXwerkmodel van belang. Het geeft de praktische werking van het brein weer. Jeugdigen krijgen daarmee direct inzicht in hoe tijdens coachingsgesprek de MatriXmethode als interventie wordt toegepast. In iedere gesprek is het een logisch en makkelijk te begrijpen model. 

Het praktische brein heeft drie onderdelen:

• Sensorisch geheugen
• Werkgeheugen
• Langetermijngeheugen

Mentale problemen die in het langetermijngeheugen staan opgeslagen, zoals een onverwerkte emotie, worden verwerkt tot kale feiten. Of verkeerd onthouden informatie.

Zolang een vervelende situatie of verkeerd woord in het langetermijngeheugen verkeerd staat opgeslagen, blijft de negatieve lading aanwezig. Eén voor één wordt door middel van doelgerichte coaching het negatief of verkeerd opgeslagen fragment aangepakt.

In de video wordt de werking ervan duidelijker uitgelegd bij het handiger onthouden van informatie:

Emotionele problemen hebben te maken met negatieve fragmenten die in het langetermijngeheugen staan opgeslagen. Een manier om dit op een veilig toepasbare manier aan te pakken, wordt duidelijk in de video:

Naast het voorbeeld van het MatriXwerkmodel is ook het MatriXemotiemodel een belangrijk onderdeel tijdens een gesprek. Dit model wordt vaak gebruikt bij emotionele problemen zoals:

• Angsten uit het verleden
• Nu al bedacht doemscenario’s
• Trauma’s
• Seksueel misbruik
• Rouwverwerking

 

Met dit type uitleg (zie video hieronder) wordt inzichtelijk gemaakt welke zintuigen een rol spelen en emotioneel beladen zijn.

In de uitleg krijg je inzichten in het verloop van een MatriXgesprek met dit model:

Dus wat is de inhoud van een casus in de jeugdzorg?

Tijdens een casusbespreking hoeft inhoudelijk niet over het probleem gepraat te worden door de jeugdzorgwerker. Dat maakt het veilig voor de cliënt en professional. Ieder persoon die in de jeugdzorg terechtkomt, heeft eigen denkprocessen waar soms niet over gepraat wordt. Toch wordt vaak geprobeerd om te weten wat zich in het hoofd van de jongere afspeelt. Maar als de jongere niet willen, kunnen, mogen of durven praten over het probleem, blijven de negatieve zintuigelijke waarnemingen in het hoofd zitten.

Praten, medicatie en afleiding is geen oplossing, maar een middel dat de problematiek tijdelijk kan verzachten. Uiteindelijk kan daardoor het probleem zelf verergeren en meer problemen kunnen ontstaan.

Beter is om de persoon zelf de regie te laten krijgen over zijn eigen leer- en denkprocessen. De MatriXmethode als interventie helpt in korte tijd en met weinig woorden, want de probleeminhoud hoeft door de jongere niet gedeeld te worden. De persoon bedenkt en past zelf de eigen oplossing toe. 

Ben je er klaar voor?

Over de schrijver

Ingrid Stoop – Ontwikkelaar MatriXmethode

Als ontwikkelaar van de MatriXmethode geef ik professionals (hbo-niveau) handvatten om cliënten met mentale problemen doelgericht te begeleiden. Zonder dat de probleeminhoud besproken hoeft te worden. Al vanaf het begin in 1991 gun ik iedereen de regie over het eigen hoofd. Wanneer slaan we samen met jou de handen ineen? Ik train je graag.